台猿猴 ( Tâi-oân-kâu ) (學名 ( Ha̍k-miâ ) :Macaca cyclopis ),閣 ( koh ) 叫做 ( kiò-chò ) 烏肢猴 ( O͘-ki-kâu )
',是 ( sī ) 舊世界猴 ( Kū-sè-kài-kâu ) 棉猴屬 ( Mî-kâu-sio̍k ) 的 ( ê ) 物種 ( bu̍t-chéng ) ,分佈 ( hun-pò͘ ) 佇 ( tī ) 台灣 ( Tâi-oân ) 本島 ( pún-tó ) ,是定 ( tiāⁿ ) tiāⁿkhòaⁿ著 ( tio̍h ) 的台灣特有種 ( te̍k-iú-chéng ) ,也 ( iā ) 是島 ( tó ) siōn除了 ( tû-liáu ) 智人 ( Tì-lâng ) 以外 ( í-gōa ) 的原生 ( goân-seng ) 靈長類 ( Lêng-tióng-lūi ) ,佮 ( kap ) 亞洲 ( A-chiu ) 南部 ( lâm-pō͘ ) 的普通 ( phó͘-thong ) 棉猴 ( mî-kâu ) ,以級 ( í-kip ) 日本 ( Ji̍t-pún ) 的日本猴 ( Ji̍t-pún-kâu ) 有 ( ū ) 近親 ( kīn-chhin ) 關係 ( koan-hē ) [3] 。
台灣 的原生種 ( goân-seng-chéng ) [4] ,分佈佇對 ( ùi ) 海平面 ( hái-pêng-bīn ) 到 ( kàu ) 海拔 ( hái-poa̍t ) 三千 ( saⁿ-chheng ) 公尺 ( kong-chhioh ) 伊下 ( i-hā ) 的地區 ( tē-khu ) 。佇日本是外來種 ( gōa-lâi-chéng ) ,分部 ( hun-pō͘ ) 佇伊豆 ( I-tāu ) 大島 ( Tōa-tó ) (伊豆群島 ( Kûn-tó ) ),大根島 ( Tāi-kin-tó ) (靜岡縣 ( Chēng-kong-koān ) 南 ( Lâm ) 伊豆町 ( I-tāu-teng ) ),和歌山縣 ( Hô-ko-soaⁿ-koān ) 北部 ( pak-pō͘ ) 。對1940年 ( nî ) 崎頭 ( khi-thâu ) 陸陸續續 ( lio̍k-lio̍k-sio̍k-sio̍k ) 對動物園 ( tōng-bu̍t-hn̂g ) 等 ( téng ) 觀光 ( koan-kong ) 設施 ( siat-si ) 逃脫 ( tô-thoat ) ,變左 ( piàn-chó ) 日本的外來種。
佇中山大學校區發現的台猿猴
特徵 ( Te̍k-teng ) [ 修改 ]
台猿猴的頭前 ( thâu-chêng ) 跤 ( kha ) 比 ( pí ) 後跤 ( āu-kha ) 底 ( té ) ,逐 ( ta̍k ) 支 ( ki ) 跤有五 ( gō͘ ) 居 ( ki ) 指頭仔 ( chéng-thâu-á ) 。頭 ( Thâu ) 圓 ( îⁿ ) ,面 ( bīn ) 扁扁 ( píⁿ-píⁿ ) ,頭額 ( thâu-hia̍h ) 光 ( kng ) khu̍t-khu̍t,面是淺紫色 ( chhián-chí-sek ) ,有的 ( ū-ê ) 較 ( khah ) 深 ( chhim ) ,予的 ( ú-ê ) 卡 ( khah ) 淺 ( chhián ) ,告別 ( kò-pia̍t ) 無仝 ( bô-kâng ) 有差異 ( chha-īⁿ ) ,所以 ( só͘-í ) 台灣原住民 ( Goân-chū-bîn ) 共 ( kā ) 怹 ( in ) 分做 ( hun-chò ) 白面 ( pe̍h-bīn ) 佮紅面 ( âng-bīn ) ,喙飛 ( chhùi-poe ) 有生 ( siⁿ ) 初初 ( chho͘-chho͘ ) 的長 ( tn̂g ) 喙鬚 ( chhùi-chhiu ) ,尾溜 ( bóe-liu ) 初初門 ( mn̂g ) 濟濟 ( chē-chē ) ,規身軀 ( kui-sin-khu ) 門厚 ( kāu ) 閣軟 ( nńg ) ,冬季 ( tang-kùi ) 變 ( piàn ) 咖啡灰色 ( ka-pi-hoe-sek ) ,夏季 ( hā-kùi ) 變咖啡綠色 ( ka-pi-le̍k-sek ) ,四 ( sì ) 肢 ( ki ) 跤較於 ( o͘ ) ,所以閣叫做烏肢園 ( O͘-ki-oân ) 。跤chhng toing間 ( kan ) 有明顯 ( bêng-hián ) 的忌仔瑟 ( khī-á-sek ) 的大塊 ( tōa-tè ) 班 ( pan ) 。一般 ( It-poaⁿ ) 來 ( lâi ) 講 ( kóng ) ,猴母 ( kâu-bó ) 體型 ( thé-hêng ) 比猴工 ( kâu-kang ) 卡細隻 ( sè-chiah ) ,涑水 ( sek-chúi ) 也較淺。
名稱 ( Miâ-chheng ) [ 修改 ]
種 ( Chéng ) 小名 ( sió-miâ ) “cyclopis” 來源 ( lâi-goân ) 是希攝 ( Hi-liap ) 神話 ( sîn-ōe ) 的獨眼巨人 ( To̍k-gán-kū-lâng ) 。
獨眼巨人英文 ( Eng-bûn ) 是 “Cyclops”(希臘文 ( Hi-lia̍p-bûn ) :Κύκλωψ ;複數 ( ho̍k-sò͘ ) :Κύκλωπες ),語意 ( gí-ì ) 是圓目睭 ( ba̍k-chiu ) [5]
習性 ( Si̍p-sèng ) [ 修改 ]
台猿猴屬佇 ( sio̍k-tī ) 日行性 ( ji̍t-hêng-sèng ) 活動 ( oa̍h-tōng ) 佮群體 ( kûn-thé ) 生活 ( seng-oa̍h ) 的動物 ( tōng-bu̍t ) 。分佈地區變及 ( piàn-ki̍p ) 3000公 ( kong ) chhiohi下 ( hā ) 的低 ( kē ) 到高 ( ko ) 海拔,比喻 ( pí-jū ) : 高雄市 ( Ko-hiông-chhī ) 鼓山區 ( Kó͘-san-khu ) 的壽山 ( Siū-san ) 國家 ( Kok-ka ) 自然 ( Chū-jiân ) 公園 ( Kong-hn̂g ) ,臺南市 ( Tâi-lâm-chhī ) 南化區 ( Lâm-hòa-khu ) 的烏山 ( O͘-soaⁿ ) 風景區 ( hong-kéng-khu ) 。另外 ( Lēng-gōa ) 佇彰化縣 ( Chiong-hòa-koān ) 二水鄉 ( Jī-chúi-hiong ) 設 ( siat ) 有二水 ( Jī-chúi ) 台猿猴生態 ( Seng-thài ) 教育館 ( Kàu-io̍k-koán ) (原名 ( Goân-miâ ) “二水棉猴自然保護區 ( pó-hō͘-khu ) )。另外,佇新北市 ( Sin-pak-chhī ) 烏 ( U ) lai區 ( khu ) ,恆春鎮 ( Hêng-chhun-tìn ) 墾丁 ( Khún-teng ) 有臺猿猴 ( Tâi-oân-kâu ) 佇彼个 ( hit-ê ) 區域 ( khu-he̍k ) 過 ( kòe ) mêⁿ
根據 ( Kin-kì ) 記錄 ( kì-lio̍k ) ,台猿猴食用 ( si̍t-iōng ) 的植物 ( si̍t-bu̍t ) 包含 ( pau-hâm ) 1 85科 ( kho ) 300種 ( chióng ) ,以 ( í ) 街止 ( koe-chí ) 為主 ( ûi-chú ) ,其他 ( kî-thaⁿ ) 閣有 ( koh-ū ) 蟲豸 ( thâng-thōa ) ,甲殼類 ( Kah-khak-lūi ) 佮軟體 ( Nńg-thé ) 動物 等。對 ( Tùi ) 食用植物的部位 ( pō͘-ūi ) ,會 ( ē ) 因為 ( in-ūi ) 季節 ( kùi-chiat ) 月份 ( goe̍h-hūn ) 佮焦溼 ( ta-sip ) 季節變化 ( piàn-hòa ) 有所 ( iú-só͘ ) 無仝,以十 ( cha̍p ) 到五十 ( gō͘-cha̍p ) 隻 ( chiah ) 做 ( chò ) 一群 ( chi̍t-kûn ) 。
台猿猴雖罔 ( sui-bóng ) 是保育類 ( pó-io̍k-lūi ) 動物,原來 ( goân-lâi ) 的天敵 ( thian-te̍k ) 是台灣章伯 ( chiuⁿ-pà ) 佮大型 ( tōa-hêng ) 猛禽 ( béng-khîm ) ,毋過 ( m̄-koh ) 台灣章伯 早 ( chá ) 就 ( tō ) 已經 ( í-keng ) 絕跡 ( choa̍t-jiah ) ,大型猛禽也漸漸仔 ( chiām-chiām-á ) 減少 ( kiám-chió ) ,加上 ( ka-siōng ) 台猿猴適應力 ( sek-èng-le̍k ) 強 ( kiông ) ,佇立法 ( li̍p-hoat ) 保育 ( pó-io̍k ) 之下 ( chi-hā ) 族群 ( cho̍k-kûn ) 數量 ( sò͘-liōng ) 大大 ( tōa-tōa ) 回生 ( hôe-seng ) ,佇高雄 ( Ko-hiông ) ,屏東 ( Pîn-tong ) 等地區的台猿猴,因為初地 ( chhe-tē ) 佮人類 ( lîn-lūi ) 相接 ( sio-chiap ) ,毋驚 ( m̄-kiaⁿ ) 人 ( lâng ) ,定定 ( tiāⁿ-tiāⁿ ) 發生 ( hoat-seng ) 廠 ( chhiúⁿ ) toat遊客 ( iû-kheh ) 食物 ( chia̍h-mi̍h ) ,入侵 ( ji̍p-chhim ) 民眾 ( bîn-chiòng ) 厝宅 ( chhù-the̍h ) 取實 ( chhú-si̍t ) ,以級破壞 ( phò-hoāi ) long作物 ( chok-bu̍t ) 等事件 ( sū-kiāⁿ ) ,造成 ( chō-sêng ) 車民 ( ku-bîn ) 佮遊客的困擾 ( khùn-jiáu ) 。因為受著 ( siū-tio̍h ) 規類 ( kui-lūi ) 作 ( choh ) 保育類動物,目前 ( bo̍k-chêng ) 微有 ( bî-ū ) 統一 ( thóng-it ) 閣有效 ( ū-hāu ) 的階決 ( kai-koat ) 方案 ( hong-àn ) 。
人類佇徛起 ( khiā-khí ) 的範圍 ( hoān-ûi ) 英階 ( eng-kai ) 避免 ( pī-bián ) 共食物路現 ( lō͘-hiān ) 佇外口 ( gōa-kháu ) ,就會當 ( ē-tàng ) 避免人 ( jîn ) 猴 ( kâu ) 衝突 ( chhiong-tu̍t ) 。總是 ( Chóng-sī ) 食物路現現 ( lō͘-hiān-hiān ) 予人廠去 ( chhiúⁿ--khì ) 的事件直直 ( ti̍t-ti̍t ) 發生,責怨若深 ( chek-oàn-ná-chhim ) ,致到 ( tì-kàu ) 人類使用 ( sú-iōng ) 毒餌 ( to̍k-jī ) ,百山 ( peh-soaⁿ ) 拐仔 ( koái-á ) ,樹奶經仔 ( chhiū-ni-keng-á ) ,掠野秀氣 ( lia̍h-iá-siù-khì ) 等鄉去 ( hiong-khì ) 致使 ( tì-sú ) 台猿猴死傷 ( sí-siong ) 事件發生。目前 ( Bo̍k-chiân ) 佇高雄柴山 ( Chhâ-soaⁿ ) 猶原 ( iu-goân ) 通 ( thang ) 看著 ( khòaⁿ-tio̍h ) 樹奶 ( chhiū-leng ) 間仔 ( keng-á ) 佮BB銃 ( chhèng ) 等壓制 ( ap-chè ) 猴仔 ( kâu-á ) 的器具 ( khì-kū ) ,以及 ( í-ki̍p ) 使用的民眾。 2015年11月 ( goe̍h ) ,間大 ( kan-ta ) 兩 ( nn̄g ) 禮拜 ( lé-pài ) 之間 ( chi-kan ) 佇高雄地區就有卡 ( cha̍p ) 外 ( gōa ) 隻死傷的台猿猴,攏 ( lóng ) 有明顯的外傷 ( gōa-siong ) 。
2014年行政院 ( Hêng-chèng-īⁿ ) 農委會 ( Lông-úi-hōe ) 根據 "野生 ( Iá-seng ) 動物保育法 ( Pó-io̍k-hoat ) " 第 ( tē ) 21條 ( tiâu ) 的緊急 ( kín-kip ) 條款 ( tiâu-khoán ) 內容 ( lāi-iông ) ,認為 ( jīn-ûi ) 特定 ( te̍k-tēng ) 狀況 ( chōng-hóng ) 下獵殺 ( la̍h-sat ) 台猿猴有法律 ( hoat-lu̍t ) 正當性 ( chèng-tong-sèng ) ; 總是 ( chóng--sī ) ,這个 ( chit-ê ) 條款的適用 ( sek-iōng ) ,干焦 ( kan-ta ) 限定 ( hān-tēng ) 佇農民 ( lông-bîn ) 的性命 ( sìⁿ-miā ) 財產 ( châi-sán ) 受就 ( siū-tio̍h ) 緊急威脅 ( ui-hia̍p ) 的狀況之下,主張 ( chú-tiuⁿ ) "正當 ( chèng-tong ) 防衛 ( hông-ōe ) " 獵殺野生動物,以保障 ( pó-chiong ) 性命,財產作物 ( choh-bu̍t ) 安全 ( an-choân ) 。毋過斟足 ( chim-chiok ) 法律保護 ( pó-hō͘ ) 利益 ( lī-ek ) 佮野生動物保育,伊 ( i ) 限定用 ( iōng ) "人道 ( jîn-tō ) 方式 ( hong-sek ) " 來處理 ( chhú-lí ) ,佇上 ( siōng ) 短 ( té ) 的時間 ( sî-kan ) 內 ( lāi ) 予 ( hō͘ ) 痛苦 ( thòng-khó͘ ) 減 ( kiám ) 教 ( kàu ) 上輕 ( khin ) 。
保育現況 ( Hiān-hóng ) [ 修改 ]
以間 ( Í-keng ) 公告 ( kong-kò ) 除名 ( tû-miâ ) 正式 ( chèng-sek ) 離開 ( lî-khui ) 保育類名錄 ( miâ-lio̍k ) ,調整 ( tiâu-chéng ) 成做 ( chiâⁿ-chò ) 一般類 ( it-poaⁿ-lūi ) 野生動物,猶原 ( iû-goân ) 袂當 ( bōe-tàng ) 隨意 ( sûi-ì ) 養市 ( iúⁿ-chhī ) 。
疾病 ( Chi̍t-pēⁿ ) [ 修改 ]
美國 ( Bí-kok ) 食品 ( Si̍t-phín ) 藥品 ( Io̍h-phín ) 監督 ( Kàm-tok ) 管理局 ( Koán-lí-kio̍k ) (Food and Drug Administration) 佇2013年8月發表 ( hoat-piáu ) 台猿猴有 "猴泡 ( Kâu-pho ) 病毒 ( pīⁿ-to̍k ) "(Simian Foamy Virus, SFVmcy-2),是反 ( hoán ) 轉 ( choán ) lio̍kpīⁿ獨 ( to̍k ) (retrovirus)的一 ( chi̍t ) 種.[6]
台猿猴也有第四類 ( lūi ) 法定 ( hoat-tēng ) 傳染病 ( thoân-jiám-pīⁿ ) "Pang-bô͘:Ill "(Herpes B virus,正式學名Cercopithecine herpesvirus 1(CHV-1),猴Phā疹 ( chín ) 病毒),玉山 ( Gio̍k-san ) 塔塔加 ( Thah-thah-ka ) 頭一个 ( ê ) 猴群 ( kâu-kûn ) 主動 ( chú-tōng ) 攻擊 ( kong-kek ) ,抓 ( liàu ) 抑是 ( ia̍h-sī ) 共相 ( siong ) 10个遊客。 Phā振 ( chín ) B病毒是一種會造成中樞神經系統 ( tiong-chhu-sîn-keng-hē-thóng ) 疾病 ( che̍k-pīⁿ ) 的人佮增生 ( cheng-siⁿ ) 共通 ( kiōng-thong ) 傳染病,主要 ( chú-iàu ) 是透過 ( thàu-kòe ) 範著 ( hoān-tio̍h ) 猴phā振的猴猶 ( kâu-á ) 抓 ( jiàu ) 抑是共商 ( siong ) 來感染 ( kám-jiám ) ,人若是 ( nā-sī ) 予染著 ( jiám--tio̍h ) 的猴仔抓抑是共商,通常 ( thong-siông ) 佇3公 ( kang ) 到3禮拜的暗伏期 ( àm-ho̍k-kî ) 了後 ( liáu-āu ) ,會出現 ( chhut-hiān ) 急性 ( kip-sèng ) 發燒 ( hoat-sio ) ,頭疼 ( thâu-thiàⁿ ) ,水 ( chúi ) phā病奏 ( pīⁿ-chàu ) ,淋巴性 ( lîm-pa-sèng ) 腦龍骨髓液 ( náu-liông-kut-chhóe-e̍k ) 內細胞 ( sè-pau ) 爭家 ( cheng-ka ) 佮無 ( bô ) 仝 ( kāng ) 形態 ( hêng-thài ) 的神經 ( sîn-keng ) 症狀 ( chèng-chōng ) 等。人類 ( Jîn-lūi ) 罕見 ( hán-kiàn ) phā振B病毒感染個案 ( kò-àn ) ,目前全球 ( choân-kiû ) 間大有40名 ( miâ ) 報告 ( pò-kò ) 病例 ( pīⁿ-lē ) 。 Phā振B病毒一旦 ( it-tàn ) 感染發病 ( hoat-pīⁿ ) ,死亡率 ( sí-bông-lu̍t ) 非常 ( hui-siông ) 的權 ( koân ) ,患者 ( hoān-chiá ) 若是無接受 ( chiap-siū ) 色當 ( sek-tòng ) 的醫療 ( i-liâu ) ,死亡率超過 ( chhiau-kòe ) 70%,存活者 ( chûn-oa̍h-chiá ) 定定會纏綴 ( tîⁿ-tòe ) 嚴重 ( giâm-tiōng ) 的後遺症 ( āu-ûi-chèng ) 。
註解 ( Chù-kái ) [ 修改 ]
參考 ( Chham-khó ) 文獻 ( bûn-hiàn ) [ 修改 ]
Eudey, A. (2000)。Macaca cyclopis 。2006 IUCN Red List of Threatened Species 。IUCN 2006。參看時間是 2007年3月18號。
Teresa A。 Galvin, Imran A。 Ahmed, Muhammad Shahabuddin, Theodore Bryan and Arifa S。看 ( Khan ) , 2013, Identification of Recombination in the Envelope Gene of Simian Foamy Virus Serotype 2 Isolated from Macaca cyclopis。 J。 Virol。 87:8792-8797。
外部 ( Gōa-pō͘ ) 連結 ( Liân-kiat ) [ 修改 ]