八卦 ( Pat-kòa ) (學名 ( ha̍k-miâ ) : Birgus latro ) 是 ( sī ) 上 ( siāng ) 大 ( tōa ) 隻 ( chiah ) 的 ( ê ) 陸地 ( lio̍k-tē ) 節祝動物 ( chiat-chiok-tōng-bu̍t ) 。江的 ( Kang--ê ) 會當 ( ē-tàng ) 發育 ( hoat-io̍k ) 到 ( kàu ) 1公尺 ( kong-chhioh ) 長 ( tn̂g ) (對 ( tùi ) 頭 ( thâu ) 到尾 ( bóe ) ), 17公斤 ( kong-kin ) 動 ( tāng ) 。八卦基本上 ( ki-pún-siōng ) 是1款 ( khoán ) 寄生仔 ( kià-seⁿ-á ) 。伊 ( I ) 有法度 ( ū-hoat-tō͘ ) 用 ( iōng ) 伊粗勇 ( chho͘-ióng ) 的 "鉗仔 ( khîⁿ-á ) " 將 ( chiong ) 椰子 ( iâ-chí ) 確 ( khak ) 廣 ( kòng ) 破 ( phòa ) ,通 ( thang ) 食 ( chia̍h ) 內面 ( lāi-bīn ) 的揶揄 ( iâ-iû ) 。
八卦佇 ( tī ) 一寡仔 ( chi̍t-kóa-á ) 語言 ( gí-giân ) 號做 ( hō-chò ) "土匪蟹 ( thó͘-húi-hē ) " 抑是 ( a̍h-sī ) "椰仔賊 ( iâ-á-chha̍t ) " (德語 ( Tek-gí ) : Palmendieb ),因為 ( in-ūi ) 有 ( ū ) 時陣 ( sî-chūn ) 會 ( ē ) 對人 ( lâng ) 厝 ( chhù ) lìn捎 ( sa ) 走 ( cháu ) 金 ( kim ) tang-tang的物件 ( mi̍h-kiāⁿ ) 。
物種 ( Bu̍t-chéng ) [ 修改 ]
Pat-kòa kha-chiah-phiaⁿ-bīn (1849 nî ê ang-á)
Birgus latro 是全 ( choân ) 世界 ( sè-kài ) 上蓋 ( siāng-kài ) 大食 ( tōa-chia̍h ) 的陸地下 ( lio̍k-tē-hē ) 。江的通常 ( thong-siông ) 比 ( pí ) 母的 ( bó--ê ) 較 ( khah ) 大隻 ( tōa-chiah ) 。文獻 ( Bûn-hiàn ) 記載 ( kì-chài ) 的大細 ( tōa-sè ) 無 ( bô ) 一定 ( it-tēng ) : 今據 ( kin-kù ) 大部分 ( pō͘-hūn ) 的資料 ( chu-liāu ) ,通長40 cm ,[4] ,上重 ( tāng ) 到4.1 kg ,跤 ( kha ) 若 ( nā ) 村 ( chhun ) 長會當到0.91m 長.[5] 有報告 ( pò-kò ) 宣稱 ( soan-chheng ) 有17 kg重, 1 m長的八卦。有人認為 ( jīn-ûi ) 陸地節足類 ( chiat-chiok-lūi ) 理論上 ( lí-lūn-siōng ) 無可能 ( khó-lêng ) 比這 ( che ) 閣 ( koh ) 較大。(水利 ( Chúi-lāi ) 的折足類 ( chiat-chiok-lūi ) 因為有水 ( chúi ) 鬥 ( tàu ) 扶 ( phô͘ ) ,猶 ( iáu ) 有可能較大.)
八卦的身軀 ( sin-khu ) 親上 ( chhin-chhiūⁿ ) 其他 ( kî-thaⁿ ) 的十足類 ( cha̍p-chiok-lūi ) ,分 ( pun ) 頭前 ( thâu-chêng ) 部位 ( pō͘-ūi ) (號做頭胸坎 ( thâu-heng-khám ) ,cephalothorax ) 佮 ( kap ) 腹肚 ( pak-tó͘ ) 部位。這个 ( Chit-ê ) 身軀鬥10支 ( ki ) 跤 。上頭前彼對 ( hit-tùi ) 跤有粗勇的大支 ( tōa-ki ) 鉗仔,這實驗 ( si̍t-giām ) 證明 ( chèng-bêng ) 有攑 ( gia̍h ) 29 kg重的法度 ( hoat-tō͘ ) 。較後壁 ( āu-piah ) 有3對跤有較細車 ( sè-ki ) 的鳥頭 ( chiáu-thâu ) ,除了 ( tû-liáu ) 用來 ( lâi ) 踮 ( tiàm ) 地面 ( tē-bīn ) 爬 ( pê ) 以外 ( í-gōa ) ,又閣 ( iū-koh ) 會當幫 ( pang ) 怹 ( in ) peh起 ( khí ) lih樹仔等 ( chhiū-á-téng ) (6 m懸 ( koân ) 毋 ( m̄ ) 是問題 ( būn-tê ) )。上尾溜 ( bóe-liu ) 彼 ( hit ) 對跤加 ( ke ) 真 ( chin ) 幼 ( iù ) ,一般 ( it-poaⁿ ) 勼 ( kiu ) 佇身軀內短 ( lāi-té ) ,唯一 ( î-it ) 个 ( ê ) 功能 ( kong-lêng ) 是清 ( chheng ) 怹的 ( in-ê ) 喘氣 ( chhoán-khùi ) 器官 ( khì-koan ) 。八卦平均 ( pêng-kin ) 會當活 ( oa̍h ) 30至 ( chì ) 60冬 ( tang ) 久 ( kú ) (詳細 ( siông-sè ) 偌 ( jōa ) 久,文獻無1个定論 ( tēng-lūn ) )。
雖罔 ( Sui-bóng ) Birgus latro 屬於 ( sio̍k-î ) 寄生仔的1類 ( lūi ) ,干焦 ( kan-taⁿ ) 幼蟹 ( iù-hē ) 會鬥殼仔 ( khak-á ) 保護 ( pó-hō͘ ) 怹軟軟 ( nńg-nńg ) 的腹肚。較成熟的 ( sêng-se̍k--ê ) 有時 ( ū-sî ) 會提 ( the̍h ) 破椰子殼 ( iâ-chí-khak ) 來鬥。總是 ( Chóng--sī ) 成熟 ( sêng-se̍k ) 的八卦無咧 ( teh ) 崁 ( khàm ) 殼 ( khak ) ; 因 ( in ) 腹肚部位的確加添 ( ke-thiⁿ ) chitin 佮石粉 ( chio̍h-hún ) 的成份 ( sêng-hūn ) 來家強 ( ka-kiông ) 武裝 ( bú-chong ) 。過 ( Koh ) ,怹會共 ( kā ) 尾伸 ( chhun ) 倒越 ( tò-oa̍t ) 來保護下爿 ( ē-pêng ) 。武裝過 ( Bú-chong--kòe ) 的腹肚爿 ( pak-tó͘-pêng ) 原仔 ( oân-ná ) 有減少 ( kiám-chió ) 水分 ( chúi-hun ) 流失 ( liû-sit ) 的路用 ( lō͘-iōng ) 。唯一个缺點 ( khoat-tiám ) 就是 ( tō-sī ) 腹肚爿需要 ( su-iàu ) 定期 ( tēng-kî ) 褪 ( thǹg ) 殼,通閣再 ( koh-chài ) 生 ( seⁿ ) 新的 ( sin--ê ) 出來 ( chhut--lâi ) 。換 ( Oāⁿ ) 殼著 ( tio̍h ) 開 ( khai ) 30公 ( kang ) 的時間 ( sî-kan ) 。當 ( Tng ) 這个時期 ( sî-kî ) 是八卦上脆弱 ( chhùi-jio̍k ) 的時陣,致使 ( tì-sú ) 怹一般會走去 ( khì ) 覕 ( bih ) 。
八卦主要 ( chú-iàu ) 食國獎 ( kok-chióng ) 果指 ( kóe-chí ) ,包括 ( pau-koah ) 椰子佮無花果 ( bû-hoa-kó ) 。總是只要 ( chí-iàu ) 是有機的 ( iú-ki--ê ) 攏 ( lóng ) 會食得 ( ē-chia̍h-tit ) ,親像 ( chhin-chhiūⁿ ) 葉仔 ( hio̍h-á ) ,龜 ( ku ) 卵 ( nn̄g ) ,動物 ( tōng-bu̍t ) 的死體 ( sí-thé ) 佮殼仔 (會當補 ( pó͘ ) Ca )。活的 ( Oa̍h--ê ) ,傷 ( siuⁿ ) 趖 ( sô ) 的動物原仔是怹的對象 ( tùi-siōng ) 。八卦會互相 ( hō͘-siong ) 偷提 ( thau-the̍h ) 食物 ( chia̍h-mi̍h ) 。
八卦會peh樹 ( chhiū ) 食果子 ( kóe-chí ) ,爁涼 ( nà-liâng ) ,抑是閃避 ( siám-phiah ) 敵人 ( te̍k-jîn ) 。怹開 ( khui ) 椰子的功夫 ( kang-hu ) 佇動物界 ( tōng-bu̍t-kài ) 會使 ( ē-sái ) 講 ( kóng ) 真特殊 ( te̍k-sû ) 。有久久 ( kú-kú ) 1段 ( tōaⁿ ) 時間有人憢疑 ( giâu-gî ) 八卦有才調 ( châi-tiāu ) 撓 ( ngiáu ) 開椰子。安插 ( An-chhah ) 佇實驗室 ( si̍t-giām-sek ) 內 ( lāi ) 的八卦予 ( hō͘ ) 怹濟濟 ( chē-chē ) 椰子嘛 ( mā ) 是夭夭死 ( iau-iau--sí ) 。不而過 ( Put-jî-kò ) 佇1980年代 ( nî-tāi ) Holger Rumpf成功 ( sêng-kong ) 佇野外 ( iá-gōa ) 觀察 ( koan-chhat ) 著怹開椰子。怹有特別 ( te̍k-pia̍t ) 的技術 ( ki-su̍t ) 。假使 ( Ká-sú ) 椰子的外皮 ( gōa-phôe ) 猶佇咧 ( tī--teh ) ,怹會先 ( seng ) 用鳥頭共剝 ( pak ) 調 ( tiāu ) (定著 ( tiāⁿ-tio̍h ) 對椰子的3个發芽空 ( puh-gê-khang ) 落手 ( lo̍h-chhiú ) )。八卦用鉗仔直直 ( ti̍t-ti̍t ) 摃 ( kòng ) 彼3个空 ( khang ) ,到破才 ( chiah ) 收煞 ( siu-soah ) 。了後 ( Liáu-āu ) 怹越 ( oa̍t ) 180度 ( tō͘ ) ,改 ( kái ) 用別跤 ( pa̍t-kha ) 較細車的鉗仔將內面的白 ( pe̍h ) 肉 ( bah ) 挖出來 ( ó͘--chhut-lâi ) 。卡 ( Khah ) 大隻的八卦有法度共椰子拆 ( thiah ) 做 ( chò ) 幾若塊 ( kúi-nā-tè ) ,較方便 ( hong-piān ) 食。
帶 ( Tòa ) [ 修改 ]
成熟的八卦蹛 ( tòa ) 佇陸地,一般揀 ( kéng ) 倚 ( oá ) 海 ( hái ) 的地點 ( tē-tiám ) ; 利 ( lī ) 海6 km遠 ( hn̄g ) 嘛有可能。怹覕佇沙 ( soa ) 仔 ( á ) 抑是鬆 ( sang ) 頭 ( thô͘ ) 內的工 ( khang ) ; 石頭 ( chio̍h-thâu ) 縫 ( phāng ) 嘛會蹛得 ( ē-tòa-tit ) 。逐隻 ( Ta̍k-chiah ) 八卦家己 ( ka-kī ) 挖 ( ó͘ ) 1窟 ( khut ) 家己蹛。日時 ( Ji̍t--sî ) 孤 ( ko͘ ) 1个覕蹛遐 ( hia ) ,這除了會當保雨 ( pó-hō͘ ) 家己,嘛有減少水分流失的路用。怹共1支跤架 ( khòe ) 佇窟喙 ( khut-chhùi ) 彼搭 ( tah ) ,按呢 ( án-ne ) 共 "厝" 封 ( hong ) 牢 ( tiâu ) 咧 ( leh ) ,通維持 ( î-chhî ) 1个濕濕 ( sip-sip ) 的環境 ( khoân-kéng ) 。這幫贊 ( pang-chān ) 怹喘氣。八卦數量 ( sò͘-liōng ) 濟 ( chē ) 的所在 ( só͘-chāi ) 看會著 ( khòaⁿ-ē-tio̍h ) 有八卦日是 ( ji̍t--sī ) 走出來的 ( cháu--chhut-lâi-ê ) 。這檢采 ( kiám-chhái ) 是揣食 ( chhōe-chia̍h ) 競爭 ( kēng-cheng ) 所 ( só͘ ) 引起 ( ín-khí ) 的行為 ( hêng-ûi ) 。見若 ( Kiàn-nā ) 落 ( lo̍h ) 雨 ( hō͘ ) 天 ( thiⁿ ) 抑是濕度 ( sip-tō͘ ) 權 ( koân ) ,怹原仔肯 ( khéng ) 出來 ( chhut-lâi ) 。
保育 ( Pó-io̍k ) 地位 ( tē-ūi ) [ 修改 ]
IUCN紅名單 ( Âng-miâ-toaⁿ ) 認為目前 ( bo̍k-chêng ) 無夠 ( bô-kàu ) 資料判斷 ( phoàⁿ-toān ) 八卦的生態 ( seng-thài ) 狀況 ( chōng-hóng ) 。一般認為八卦佇疾寡仔 ( chi̍t-kóa-á ) 島上 ( tó-siōng ) 不止仔 ( put-chí-á ) 普遍 ( phó͘-phiàn ) ,啊 ( ah ) 佇其他所在就 ( tō ) 加真稀罕 ( hi-hán ) 。海岸 ( Hái-hōaⁿ ) 開發 ( khai-hoat ) 計劃 ( kè-e̍k ) 束縛 ( sok-pa̍k ) 怹依賴 ( i-lāi ) 生存 ( seng-chûn ) 的天然 ( thian-jiân ) 環境佮地盤 ( tē-pôaⁿ ) 。人口 ( Jîn-kháu ) 濟的 ( chē--ê ) 所在檢采對八卦較不利 ( put-lī ) 。過度 ( Kòe-tō͘ ) 掠 ( lia̍h ) 原仔造成 ( chō-chiâⁿ ) 數量減少去 ( kiám-chió--khì ) 。部分地方 ( tē-hng ) 有法規 ( hoat-kui ) 保雨八卦,可比 ( khó-pí ) 講禁 ( kìm ) 掠細隻的 ( sè-chiah--ê ) 抑是禁止 ( kìm-chí ) 人佇繁殖期間 ( hoân-si̍t-kî-kan ) 落手。
八卦囝 ( Pat-kòa-kiáⁿ ) 特別受 ( siū ) 人引入來 ( ín--ji̍p-lâi ) 的肉式 ( bah-sit ) 動物危害 ( gûi-hāi ) ,親象 ( chhin-chhiūⁿ ) 管 ( kóng ) 爪鼠 ( niáu-chhí ) ,豬仔 ( ti-á ) ,九瓦 ( káu-hiā ) 。成熟的八卦除了人以外,無其他的天擇 ( thian-te̍k ) 。怹的視力 ( sī-le̍k ) 䆀 ( bái ) ,就 ( tio̍h ) 靠 ( khò ) 偵測 ( cheng-chhek ) 頭跤 ( thô͘-kha ) 振動 ( tín-tāng ) 來節 ( chat ) 的人 ( te̍k-jîn ) 的動靜 ( tōng-chēng ) 。
生湠 ( Seⁿ-thòaⁿ ) [ 修改 ]
5月 ( goe̍h ) 到9月 (特別是7~8月) 氏 ( sī ) 八卦的交配 ( kau-phòe ) 期 ( kî ) 。每 ( Múi ) 1擺 ( pái ) 的時間短短矣 ( té-té--ah ) ,毋過 ( m̄-koh ) 動作 ( tōng-chok ) 真捷 ( chia̍p ) ,通常踮焦燥 ( ta-sò ) 的沙仔頂 ( soa-á-téng ) 做。江的,母的先相觸 ( sio-tak ) 一睏仔 ( chi̍t--khùn-ah ) ,了後公的 ( kang--ê ) 共母的捙 ( chhia ) 反爿 ( péng-pêng ) ,開始 ( khai-sí ) 進行 ( chìn-hêng ) ,錢後 ( chiân-āu ) 大約 ( tāi-iok ) 15分鐘 ( hun-cheng ) 久。母的隨 ( sûi ) 放卵 ( pàng-nn̄g ) ,並且 ( pēng-chhiáⁿ ) 共遐的 ( hiah-ê ) 受精 ( siū-cheng ) 過 ( kòe ) 的卵糊 ( kô͘ ) 蹛腹肚等 ( pak-tó͘-téng ) ,隨身 ( sûi-sin ) 紮 ( chah ) 牢牢 ( tiâu-tiâu ) 約略 ( iok-lio̍k ) 軌但古月 ( kúi-nā-kó͘-goe̍h ) 。到甲 ( Kàu-kah ) 10月 ,11月 彼陣 ( hit-chūn ) ,八卦母 ( pat-kòa-bó ) 規陣 ( kui-tīn ) 等 ( tán ) 水起漲 ( khí-tiòng ) 才共卵規攤 ( kui-thoaⁿ ) 放 ( pàng ) 入去 ( ji̍p-khì ) 海水 ( hái-chúi ) 內面。
新 ( Sin ) 幼蟹號做zoea 。怹佇海水內 ( hái-chúi-lāi ) 浮 ( phû ) 28江 ( kang ) ; 這段 ( chit-tōaⁿ ) 時間濟濟去雨別款 ( pa̍t-khoán ) 生物 ( seng-bu̍t ) 食去 ( chia̍h--khì ) 。存活落來的 ( Chûn-oa̍h--lo̍h-lâi-ê ) 踮海底 ( hái-té ) 佮海墘 ( hái-kîⁿ ) 活動 ( oa̍h-tōng ) 28公。怹借 ( chioh ) 空海螺 ( hái-lê ) 殼仔來保雨身軀。和 ( Hām ) 其他的寄生仔相 ( sio ) siâng,見若大起來 ( tōa--khí-lâi ) 就揣 ( chhōe ) 新殼來鬥。28工 ( kang ) 過了 ( kòe-liáu ) ,怹就永久 ( éng-kiú ) 離開 ( lī-khui ) 海,嘛失去 ( sit-khì ) 佇水內 ( chúi-lāi ) 喘氣的才調。若準 ( Nā-chún ) 揣無拄拄 ( tú-tú ) 會合 ( ha̍h ) 的螺殼 ( lê-khak ) ,有時陣 ( ū-sî-chūn ) 會藉 ( chioh ) 破空 ( phòa-khang ) 的椰子殼來代替 ( tāi-thè ) 。成熟的八卦就攏完全 ( oân-choân ) 無閣再揹 ( phāiⁿ ) 殼。對卵發出來 ( puh--chhut-lâi ) 了後4至8冬才算 ( sǹg ) 成熟,才有通交配,生湠。對甲殼類 ( kah-khak-lūi ) 來講算是不止仔長的時間。
分佈 ( Hun-pò͘ ) [ 修改 ]
八卦佇印度洋 ( Ìn-tō͘-iûⁿ ) 佮西 ( sai ) 太平洋 ( Thài-pêng-iûⁿ ) 有戴揣 ( ū-tè-chhōe ) 。聖誕島 ( Sèng-tàn-tó ) (佇印度洋) 有全世界上大陣 ( tīn ) ,保存 ( pó-chûn ) 了 ( liáu ) 上齊全 ( chiâu-chn̂g ) 的八卦陣。其他主要的地點包括Cook群島 ( Kûn-tó ) (特別是Pukapuka ,Suwarrow ,Mangaia ,Takutea ,Mauke ,Atiu 佮Palmerston 較細 ( sè ) 的島 ( tó ) ),Sesel島 (特別是Aldabra ,Glorieuse ,Astove ,Assumption ,佮Cosmoledo )。
因為成熟的八卦無泅水 ( siû-chúi ) 的才調,殖民 ( si̍t-bîn ) 遐的島嶼 ( tó-sū ) 的八卦定著是猶有法度泅 ( siû ) 的細隻 ( sè-chiah ) 幼蟹 (larvae )。總是,因為一寡仔島嶼遠近 ( hn̄g-kīn ) 實在 ( si̍t-chāi ) 差 ( chha ) 太 ( thài ) 濟,有研究者 ( gián-kiù-chiá ) 認為幼蟹28公的性命期 ( sèⁿ-miā-kî ) 無夠額 ( gia̍h ) ,啊怹應該 ( èng-kai ) 有得著 ( tit-tio̍h ) 其他方式 ( hong-sek ) 的幫贊,可比講踮佇浮柴 ( phû-chhâ ) 頂懸 ( téng-koân ) 順 ( sūn ) 海水的勢 ( sè ) 漂浪 ( phiau-lōng ) 到位 ( kàu-ūi ) 。
八卦的地理 ( tē-lí ) 分佈有一寡仔明顯 ( bêng-hián ) 的縫。可比講印尼 ( Ìn-nî ) Borneo 附近 ( hù-kīn ) 抑是Papua新Guinea 。才的 ( Chiah-ê ) 佗 ( tó ) 離 ( lī ) 八卦徛起 ( khiā-khí ) 的地點並無 ( pēng-bô ) 講屆 ( kài ) 遠, jī且 ( chhiáⁿ ) 閣有適當 ( sek-tong ) 的存活 ( chûn-oa̍h ) 環境,卻是 ( khiok-sī ) 島上完全無八卦。這是因為當地 ( tong-tē ) 的八卦陣已經 ( í-keng ) 雨人食佮 ( kah ) 無村,斷指 ( tn̄g-chéng ) 去矣 ( ah ) 。
圖像 ( Tô͘-siōng ) [ 修改 ]
參照 ( Chham-chiàu ) [ 修改 ]
↑ Cumberlidge, N。 (2020)。 "Birgus latro"。 IUCN Red List of Threatened Species。 2020: e.T2811A126813586。 doi:10.2305/IUCN.UK.2020-2.RLTS.T2811A126813586.en.
↑ McLaughlin, Patsy (2010)。 McLaughlin, P。 (ed.)。 "Birgus latro (Linnaeus, 1767)"。 World Paguroidea database。 World Register of Marine Species。 Retrieved March 3, 2011.
↑ McLaughlin, Patsy A.; Komai, Tomoyuki; Lemaitre, Rafael; Rahayu, Dwi Listyo (2010)。 Low, Martyn E.Y.; 丹, S.H。 (eds.)。 "Part I – Lithodoidea, Lomisoidea, and Paguroidea" (PDF)。 Zootaxa。 Annotated checklist of anomuran decapod crustaceans of the world (exclusive of the Kiwaoidea and families Chirostylidae and Galatheidae of the Galatheoidea)。 Suppl。 23: 5–107。 Archived from the original (PDF) on 2012-01-22.
↑ Piotr Naskrecki (2005). The Smaller Majority . Cambridge, Massachusetts : Belknap Press of Harvard University Press . p. 38. ISBN 978-0-674-01915-7 .
↑ World Wildlife Fund (2001). "Maldives-Lakshadweep-Chagos Archipelago tropical moist forests (音0125)" . Terrestrial Ecoregions . National Geographic . April 15, 2009 khòaⁿ--ê .
參考 ( Chham-khó ) 文獻[ 修改 ]
Chagos Conservation Management Plan par絡 ( le ) Dr。 Charles Sheppard et絡Dr。 Mark Spalding Department of Biology Sciences, University of Warwick UK (英語)
外部 ( Gōa-pō͘ ) 連結 ( liân-kiat ) [ 修改 ]